Een festival is vaak onlosmakelijk verbonden met zijn publiek. Het is net zo goed een deel van de identiteit als het programma. Op wat voor soort publiek richten Afrikaanse festivals zich? In Oeganda bijvoorbeeld omschrijft het Bayimba International festival zijn publiek als volgt: "Ons publiek komt uit alle sociale lagen. Er zijn toeristen, stadsbewoners, lokale gemeenschappen, vooral vissers, fietsers en boda boda chauffeurs (motortaxi's). 75% komen uit Oeganda en 25% zijn internationaal. 24% van dit publiek is tussen de 18 en 25 jaar oud. 36% van de festivalgangers is tussen de 30 en 45 jaar oud en 16% is ouder dan 50 jaar". In de archipel van de Indische Oceaan is de Sauti za Busara festivalHet verwelkomt 4.000 bezoekers per dag, waarvan 63,5% Tanzanianen, de rest komt uit andere Afrikaanse landen, Europa, Japan en de VS. De organisator beschrijft het als een pan-Afrikaans festival, in die zin dat de lokale bevolking de andere festivalgangers aanspreekt in het Swahili, de lokale taal, maar ook de lingua franca van een groot deel van Afrika.
Kan men dus stellen dat festivals nog steeds belangrijk zijn voor Afrikaanse producties en artiesten, gezien de diversiteit van hun publiek? In antwoord op deze vraag is men het unaniem eens over hun sterke punten. Inderdaad, hoewel digitalisering een overheersende rol heeft ingenomen in het culturele landschap en artiesten de mogelijkheid biedt om op te treden en zichzelf bekend te maken bij het grote publiek met een klein budget of zelfs vrijwel gratis, mits ze een goede internetverbinding hebben, blijven festivals de plek waar artiesten een echte ervaring kunnen opbouwen in termen van "spektakel / show" zoals de Angelsaksen het noemen, en hun publiek kunnen ontmoeten, dat heel andere verwachtingen kan hebben dan digitaal, verzekert Luc Mayitoukou. Voor Yusuf Mahmoud, oprichter van het Sauti za Busara festival, is zijn festival gericht op het programmeren van artiesten uit minderheidsgroepen en het benadrukken van culturele identiteiten die vaak buiten het blikveld van de mainstream media vallen. Een festival is ook een creatief laboratorium, een forum voor het uitwisselen van ideeën en beste praktijken, en fungeert als zodanig als een bron van ideeën voor nieuwe creaties," merkt Aristide Tarnagda op, van Récréatrâles festival in Ouagadougou. Tot slot zijn marktgerichte festivals, d.w.z. festivals die artiesten en professionals samenbrengen, een echte springplank om jezelf bekend te maken bij programmeurs en professionals in de sector, zoals de Visum voor muziekfestival die plaatsvindt in Rabat, Marokko.
Het Afrikaanse continent wordt geconfronteerd met een gestaag groeiende vraag in de sector van de culturele en creatieve industrieën (CCI). Een combinatie van twee factoren drijft de groei van de vraag naar creatieve inhoud aan: de opkomst van de middenklasse en een bevolking waarvan 60% jonger is dan 25 jaar. Er is een toename van het aantal bedrijven in de culturele en creatieve sector die zich specialiseren in een van de schakels van de waardeketen, die creatie, productie, distributie en uitzending omvat, met als hoofddoel het genereren van rijkdom (winst) met behulp van culturele producten. Sommige landen zijn dynamischer dan andere en niet alle sectoren genereren evenveel inkomsten door het volume van de consumenten. De vraag naar Afrikaanse producten breidt zich ook uit buiten de traditionele Europees-Amerikaanse markten, met een groeiende trend in Azië, voornamelijk vanuit China.(1) Op festivalniveau kunnen festivals winst genereren voor de lokale economie, doordat festivalgangers de consumptie van lokale producten stimuleren en indirect banen creëren. Daarnaast krijgen de teams training en worden hun vaardigheden ingezet op de arbeidsmarkt. Uit een rapport van Africa Synergy uit 2015 bleek dat het Sauti za Busara festival in Tanzania jaarlijks 7,2 miljoen dollar aan inkomsten genereerde. Festivals zijn ook ruimten geworden voor dialoog over meer inclusieve samenlevingen en helpen op die manier een antwoord te bieden op de grote uitdagingen waar hedendaagse Afrikaanse samenlevingen voor staan.
Ondanks het feit dat ze een echte meerwaarde bieden op het vlak van de promotie van het toerisme in hun land, hebben Afrikaanse privéfestivals het moeilijk om een antwoord te vinden van de overheid op het vlak van financiële steun en hulp bij het structureren ervan, onder het voorwendsel dat er andere prioritaire sectoren zijn. Dit houdt hen in een fragiel financieringssysteem, waar wanneer een donor of sponsor besluit het schip te verlaten, het gevaarlijk gaat werpen, met gevaar voor eigen voortbestaan. Hoe zit het met de particuliere sector? De privésector is enkel geïnteresseerd in massafestivals omdat ze voor meer zichtbaarheid zorgen, en als er al partnerschappen worden aangegaan, zijn die vaak eenmalig en kunnen we niet rekenen op de langetermijnpartnerschappen die festivals nodig hebben om zich te structureren. Maar het beeld is niet alleen maar somber. Marokko is een goed voorbeeld, want de festivals worden gesteund door de overheid, vooral door het Ministerie van Toerisme en de nationale luchtvaartmaatschappij Royal Air Maroc, die directe partners zijn van de festivals. In Senegal wordt de Biënnale van Dakar, het belangrijkste hedendaagse kunstevenement van West-Afrika, rechtstreeks gefinancierd door de overheid, die er een speciaal budget aan toekent. Fespaco (Pan-Afrikaans filmfestival van Ouagadougou) in Burkina Faso. De ondersteuning en ontwikkeling van culturele en creatieve industrieën door middel van overheidsbeleid is een van de aanbevelingen van het UNESCO-verdrag van 2005 betreffende de bescherming en de bevordering van de diversiteit van cultuuruitingen, dat de meeste Afrikaanse landen hebben geratificeerd. (2) Voor Luc Mayitoukou is financiële steun vanaf het begin van festivals een echt voordeel om een netwerk te ontwikkelen buiten overheidssubsidies om en in de hoop te groeien.
De weg naar het houden van een festival is bezaaid met vele obstakels, met mobiliteit achteraan in de rij. Het moet gezegd worden dat de kosten van vliegtickets nog steeds erg hoog zijn door het gebrek aan rechtstreekse verbindingen tussen Afrikaanse landen. Inreisvisa betekenen ook lange administratieve procedures. En als de kunstenaars aankomen, zijn het de werken die niet op tijd aankomen. Het fenomeen van werken die worden opgehouden bij de douane komt vaak voor, vooral omdat organisatoren geen verzekering afsluiten vanwege de exorbitante kosten of het gebrek aan kennis van de sector bij makelaars die weigeren werken te verzekeren. Belastingen op toegangsbewijzen en andere vergunningen zijn niet voldoende om een financieel evenwicht te garanderen. Ten slotte is de laatste twee jaar het Covid-19 vakje op de controletafels van de organisatoren verschenen, waardoor de toch al zeer hoge kosten nog hoger worden.
Concluderend, hoewel er geen tekort is aan obstakels en uitdagingen voor Afrikaanse festivalorganisatoren, hebben festivals nog steeds een mooie toekomst voor zich en zullen ze aan populariteit blijven winnen bij een steeds internationaler publiek naarmate ze meer gestructureerd worden. Optreden en gezien worden op festivals blijft een belangrijke oefening voor Afrikaanse artiesten om podiumervaring op te doen en programmeurs en andere professionals in de sector te ontmoeten. De bijdrage van de CCI's aan de socio-economische ontwikkeling is onmiskenbaar, gezien de grotere economische activiteit tijdens festivalperiodes, vooral door het creëren van directe en indirecte banen.
Norbert Nzarubara
